بازار سرمایه راه درمانی جز معاملات مشتقه ندارد
مدیرعامل فرابورس ایران گفت: هسته فعلی معاملات بازار سرمایه برای معاملات نقدی طراحی شده و امکان بالقوه برای معاملات آتی و آپشن را ندارد، با این حال همه درک کرده‌اند که بازار سرمایه راه درمانی جز معاملات مشتقه ندارد.
«میثم فدایی» در نشست «بازار مشتقه در ایران، راهکارها و چالش‌ها» چالش نخست معاملات مشتقه در ایران را «هسته معاملات» دانست و اظهار کرد: نمی‌توان هر سه سال یک بار منتظر تکرار رخدادهای سال ۹۳ و ۹۹ بود، با توجه به تلاطم‌های اقتصادی باید بتوانیم بازار ابزارهای مشتقه در بازارهای صعودی و نزولی ابزار سودآوری در اختیار مردم قرار دهیم تا در هر روندی امکان سودآوری وجود داشته باشد و لزوماً منتظر تکرار چنین روزهایی نباشیم.
به گزارش ایرنا، وی با اشاره به مطالعات علمی روی ابزارهای آتی در سطح بین‌المللی، افزود: امروز ابزار مشتقه حتی می‌تواند به کمک شرکت‌هایی بیاید که با مشکل کمبود انرژی در فصول مختلف مواجه هستند، به عنوان مثال شرکت‌هایی وجود دارند که نه در تابستان کار می‌کنند و نه در زمستان از این رو کم کم به ابزارهای آتی آب و هوا هم نیازمند خواهیم بود.
فدایی تاکید کرد که طی سال‌های اخیر نگاه به بازار مشتقه تغییر کرده و از این دیدگاه که بازار مشتقه ابزاری تجملی است، فاصله گرفته‌ایم.
مدیرعامل فرابورس ایران در ادامه به مسائل اجرایی در خصوص معاملات مشتقه پرداخت و با تاکید بر اینکه «هسته معاملات» چالش اصلی حال حاضر است، بیان داشت: معاملات آتی و آپشن بر سامانه معاملات نقدی به سختی قابل انجام است.
وی در تشریح تبعات و اثرات این مشکل عنوان کرد: به دلیل این موضوع سیستم محاسبه مارجین وجود ندارد و راهکار جایگزین برای این خلأ در حال حاضر، راه‌حل توثیق سهام است پس هر معامله‌گری که خواهان فعالیت در مشتقه باشد باید حتماً سهام داشته باشد که این موضوع خود چالش‌برانگیز است.
فدایی اضافه کرد: البته شرکت سپرده‌گذاری مرکزی توثیق الکترونیکی سهام را اجرایی کرده که راه‌اندازی آن گام مثبتی در این زمینه است.
مدیرعامل فرابورس ایران در ادامه با اشاره به قدم‌های مثبت برداشته شده در زمینه توسعه ابزار آتی در ارکان بازار، افزود: در فرابورس هم روی شاخص هم‌وزن، آتی وجود دارد که اختیار خرید و اختیار فروش روی آن امکان‌پذیر است. با وجود صندوق‌های سرمایه‌گذاری امکان تعریف آتی وجود دارد و مسئله قابل تحویل بودن که موضوعی فقهی بود حل شده است.
وی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته در زمینه نمادهای بسته در فرابورس بیان داشت: در بازار اول و دوم به غیر از مجمع سالانه، نماد متوقف شدن دیگری نداریم، اگر این روند تداوم پیدا کند می‌توانیم روی نمادهای سهامی هم بدون هیچ چالشی ابزار مشتقه داشته باشیم.
۵۷ هزار میلیارد تومان ارزش معاملات سلف موازی
«علی نقوی»، مدیرعامل بورس انرژی نیز در ادامه این نشست به تشریح وضعیت ابزارهای مختلف مشتقه در این بورس پرداخت و عنوان کرد: ارزش تجمعی معاملات سلف موازی استاندارد مبتنی بر نفت خام و برق و متانول و میعانات در بورس انرژی ۵۷ هزار میلیارد تومان بوده است.
وی با تاکید بر روند رو به رشد قراردادهای آتی در بورس انرژی، اظهار داشت: اسفند سال گذشته از این قراردادها رونمایی شد و اکنون معاملات روی نفتا و متانول در حال انجام است. ضمن آنکه معاملات روی ال پی جی و میعانات در آینده شروع می‌شود و معاملات بنزین نیز در مرحله مطالعات است.
نقوی یکی از چالش‌های این بورس برای توسعه ابزارهای مشتقه را نبود گواهی سپرده کالایی دانست و گفت: این گواهی‌ها در بورس انرژی به دلیل پیچیدگی‌های حامل‌های انرژی و انحصار عرضه‌کننده بحث فنی دارد اما در دستور کار است.
مدیرعامل بورس انرژی کمبود آگاهی در مورد معاملات مشتقه را هم چالش دیگری در این حوزه برشمرد و گفت: برای مثال عدم آگاهی وزارت نفت نسبت به گواهی سپرده چالش ایجاد کرده است.
به گفته وی بازار مشتقه نیازمند تکنولوژی است و هر چهار بورس ایران از نظر تکنولوژی نیاز به توسعه دارند که با همکاری استارتاپ‌ها می‌توان بخشی از مشکلات را برطرف کرد.
ابزار مشتقه؛ از کاهش ریسک تا مهار تلاطم بازار
ابزار مشتقه راهکاری هدفمند برای برطرف کردن دغدغه سرمایه گذار، تولید کننده و مصرف کننده محسوب می شود و به دلیل پوشش ریسک قادر خواهد بود تلاطم موجود در بازار را مهار و دغدغه‌های مصرف‌کننده و تولیدکننده را برطرف کند.
به گزارش کارآفرین بازار ابزارهای مشتقه نیوز،در بازارهای مالی ریسک به‌عنوان یکی از عوامل مهم و دغدغه برای سرمایه‌گذاران و فعالین اقتصادی محسوب می‌شود.و از آنجایی‌که سرمایه‌گذاران از ریسک و خطر گریزان هستند، به همین دلیل آنها از ورود سرمایه خود به بازارهای پرریسک امتناع می‌کنند. از طرفی در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آنها از ابزارهای مالی بهره برده می‌شود که انتخاب نیز آن بر اساس شرایط بازار است.
همچنین نوسانات قیمتی که به سبب تغییر در میزان عرضه و تقاضا در آینده رخ می‌دهد، خسارات سنگینی را به تولیدکنندگان وارد می‌کند. در واقع تولیدکنندگان به دنبال فروش تضمینی محصولات خود در آینده هستند تا هم ضرری به آنها تحمیل نشود و هم دغدغه مصرف‌کننده مبنی بر افزایش قیمت و یا کمبود کالا را برطرف نمایند.
بنابراین ایجاد یک بازار شفاف با حجم معاملات بالا که دغدغه، تولیدکننده و مصرف‌کننده را برطرف کند ضروری به نظر می‌رسد همچنین چنین بازاری باید توانایی کاهش ریسک را دارا باشد تا سرمایه‌گذار با اطمینان خاطر در آن سرمایه‌گذار کند. ایجاد یک بازار کارا و شفاف و درعین‌حال با حجم معاملاتی بالا نیازمند ابزارهای مختلفی نظیر ابزار مشتقه است.
ابزار مشتقه
ابزار مشتقه یکی از ابزارهایی است که از بازارهای پایه نظیر کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده و در بورس‌های مربوط انجام می‌شود. درواقع ابزار مشتقه در معاملات اصل دارایی جابهجا نشده و عملکرد قیمتی آن به تغییرات قیمت آن کالا ارتباط دارد.
برخلاف تصور عمومی ابزار مشتقه دارایی محسوب نمی‌شود و دارای ارزش نیست. ازآنجایی‌که ارزش اوراق مشتقه وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شاخص و ارز است لذا ابزار مشتقه به‌خودی‌خود دارای ارزش نیست.
از طرفی اوراق مشتقه، هزینه تأمین مالی کمتر داشته و ریسک ورود به بازار را کاهش داده است به همین دلیل در بازار ابزارهای مشتقه معاملات روز دنیا با استقبال خوبی مواجه شده و روزبه‌روز بر میزان استقبال به آن افزایش پیدا می‌کند. همچنین در این بازار سرعت و قدرت نقدشوندگی نسبت به بازار نقدی معاملات با سرعت بیشتری در جریان است.
از سوی دیگر در معاملات مشتقه به دلیل وجود اهرم، سرمایه گذار لازم نیست که برای انجام معاملات همه پول خود را پرداخت کند. در نتیجه افراد قادر خواهند بود معاملات خود را با حجم بیشتری صورت دهند. البته استفاده نادرست از این اهرم منجر به ازدست‌رفتن سرمایه می‌شود بااین‌حال، وجود این اهرم، معاملات مشتقه را جذاب کرده است.
انواع ابزارهای مشتقه
ابزار مشتقه خود دارای انواع مختلفی است. ابزار مشتقه قرارداد اختیاری (آپشن)، قرارداد آتی، قرارداد فوروارد و قرارداد سواپ .
اختیار معامله از جذاب‌ترین ابزارهای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است. در این قرارداد خریدار الزامی برای اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله مجبور بوده تا پیش از انقضای مهلت آن و در صورت درخواست طرف دیگر، دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند. دستورالعمل قرارداد اختیار معامله در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ در سازمان بورس اوراق بهادار مصوب شد. نمونه این قرارداد، شرکت‌های پالایش نفت بندرعباس، سرمایه‌گذاری غدیر و فجر انرژی خلیج‌فارس بوده که در اردیبهشت‌ماه سال جاری دوره معاملات قراردادهای اختیاری معامله آن در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد.
قرارداد آتی سبک دیگری از ابزار مشتقه بوده که توافقنامهای مبتنی بر خریدوفروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است. اولین قرارداد آتی در ایران در سال ۸۷ با انجام دو قرارداد در حوزه سکه تمام بهار آزادی انجام شد. از آن روز به بعد قراردادهای آتی بر روی مفتول مس، سکه طلا، شمس طلا، زیره سبز و . ارائه شده است. در شکل زیر لیست قراردادهای آتی بورس کالای ایران مشاهده می شود.
یکی دیگر از انواع ابزارهای مشتقه، قرارداد فوروارد (پیمان آتی) بوده که شباهت فراوانی با قرارداد آتی دارد با این تفاوت که این قرارداد در بازارهای خارج از بورس صورت می‌گیرد.
قرارداد سوآپ نیز سبک دیگری از ابزارهای مشتقه است که بر اساس آن دو طرف معامله توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی خود را در آینده با یکدیگر معاوضه کنند. معمولاً این نوع قرارداد میان شرکت‌ها منعقد می‌شود. به‌طورکلی سواپ حالت کلی قراردادهای آتی بوده که به‌جای یک پرداخت، مجموعه‌ای از پرداخت‌ها صورت می‌گیرد. همچنین در هنگام قرارداد سوآپ هیچ پولی بین طرفین معامله نمی‌شود و ارزش سواپ در زمان شروع صفر است.
ابزار مشتقه و بازار ایران
باوجوداینکه ابزار مشتقه در بورس‌های جهانی از معاملات پررونقی برخوردار است اما در بازار سرمایه ایران توسعه چندانی ندارد . درواقع مقایسه و بررسی بازار مشتقه بورس ایران با سایر کشورهای جهان، نشان می‌دهد که این بازار نیازمند توسعه بوده است. کارشناسان اعتقاد دارند که نخستین گام در راستای توسعه، افزایش تعداد عرضه‌کننده‌ها در بورس کالا به همراه فعال‌سازی ابزار مالی مشتق از کالا خواهد بود.
البته در سال جاری اقداماتی جهت توسعه بازار مشتقه صورت‌گرفته است. راه‌اندازی بازار آتی سکه در صندوق طلای لوتوس از اولین اقدامات در این حوزه بوده است.
همچنین راه‌اندازی صندوق پوشش ریسک اقدام بسیار تأثیرگذاری در حوزه بازارهای مشتقه است که به گفته میثم فدایی، مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، این سازمان در ماه‌های آینده به آن وارد خواهد شد.
بر اساس اظهارنظر کارشناسان، قوانین و مقررات فعلی و قیمت‌گذاری دستوری از چالش‌های اصلی در این حوزه است.
همانطور که گفته شده، در حال حاضر از ابزارهای مشتقه برای پوشش خطر و کاهش عدم اطمینان نسبت به قیمت‌های آتی استفاده گسترده می‌شود. ازآنجایی‌که نوسانات احتمالی قیمت در آینده دغدغه‌ای برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است، لذا ایجاد و توسعه چنین بازاری سبب می‌شود که تولیدکننده و مصرف‌کننده نیازهای خود را در بهترین قیمت و در کمترین زمان برطرف کند.
بازار ابزارهای بازار ابزارهای مشتقه مشتقه
بازار مشتقه نوع جدیدی از بازار بورس است که با توجه به نیاز بعضی بازارها و ماهیت کالاها ایجاد می شوند. بازار مشتقه عمدتاً مبتنی یا مشتق از یک دارایی پایه است. به عبارتی ارزش آنها منبعث از ارزش دارائی دیگری است. در ایران نخستین بازار قراردادهای آتی بر روی سکه و محصولات کشاورزی مانند زعفران شکل گرفت. رفته رفته در این نوع معاملات محصولات دیگری نظیر پسته و زیرِه نیز افزوده شد.
دارائی‌هایی که می‌توانند به عنوان دارایی پایه در این ابزارها مورداستفاده قرار گیرد، عبارتند از: انواع سهام، ابزارهای بهره‌ای و متأثر از نوسانات نرخ بهره، ابزارهای بازار مبادلات ارزی، انواع کالا، اعتبارات مشخص و خاص و وام‌های کوچک و کلان.
محصولات بازار مشتقات:
حمل و نقل: قرارداد رو به جلو قراردادی سفارشی بین دو نهاد است، جایی که تسویه حساب در یک تاریخ خاص در آینده با قیمت از قبل توافق شده انجام می شود.
معاملات آتی: قرارداد آتی توافقی بین دو طرف برای خرید یا فروش دارایی در زمان معینی در آینده با قیمت معین است. در واقع، قراردادهای آتی انواع خاصی از قراردادهای پیش رو هستند که برمبنای موارد قبلی قراردادهای استاندارد معامله شده در بورس معامله می شوند.
اوراق مشتقه یا Derivatives به اوراق بهادار با قیمت گفته می شوندد که ارزش آنها از یک یا چند دارایی پایه مشتق می‌شود؛ به عبارت دیگر اوراق مشتقه بر اساس دارایی پایه خود شناخته می‌شوند.
یکی از اهداف مهم بازار ابزارهای مشتقه ایجاد ابزار مشتقه در بازار، کنترل ریسک‌های مالی است. افرادی که پیش‌بینی کاهش قیمت یا افزایش قیمت را در بازار دارند، به کمک این اوراق می‌توانند ریسک سرمایه گذاری خود را کاهش دهند و موقعیت‌های معکوسی را همراه با انجام معاملات خود اتخاذ کنند.
قرارداد آتی
قرارداد آتی یا future Contract قراردادی است که فروشنده متعهد می‌شود براساس آن، در سررسید معین، مقدار مشخصی از کالای تعیین شده را به قیمتی مشخص بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود کالا را با مشخصات تعیین شده، خریداری کند.
به بیان دیگر، قرارداد آتی به افراد این امکان را می‌دهد که اقدام به خرید کالایی کنند که در حال حاضر تصمیم به تحویل گرفتن آن ندارند و وجه آن را نیز در زمان تحویل پرداخت کنند. براساس این قرارداد، افراد می‌توانند کالایی که اکنون مالک آن نیستند را بفروشند و در آینده آن را به خریدار تحویل دهند و کسب سود کنند.
اختیار معامله یا آپشن (Option Contracts)
اختیار معامله یک قرارداد دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار حق(نه اجبار) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.بنابراین براساس این قرارداد،دوطرف توافق می کنند که در زمان آینده معامله ای انجام دهند. در واقع، قراردادهای آپشن به معامله‌گر اجازه می‌دهد یک دارایی را با قیمت از پیش تعیین‌شده پیش و یا در یک تاریخ خاص بخرد و یا بفروشد.
قرارداد اختیار معامله یا معاملات آپشن از قرن‌ها پیش شناخته شده بوده است. در یونان باستان اولین بار معاملات آپشن گزارش شده است. حق اختیار برداشت از باغات زیتون در آن زمان مورد معامله قرار میگرفت. اولین کسی که استفاده از اپشن دربرداشت باغات زیتون از او نام برده شده است تالس فیلسوف یونانی نام دارد.
قراردادهای آپشن در ایران با نام اختیار معامله (اختیار فروش و اختیار خرید) شناخته شده‌اند.
مدارک و شرایط مورد نیاز برای دریافت کد معاملاتی از بازار مشتقه
الف- فرآیند اجرایی صدور کد برای مشتریان ایرانی
- تماس مشتری با کارگزار دارای مجوز فعالیت در بازار مورد نظر و اخذ فرم ها و لیست مدارک
- تکمیل فرم های مربوطه (بصورت فایل و امضا نشده) و ارائه تصویر مدارک مورد نیاز توسط مشتری
- بررسی مدارک و مطابقت دادن فرم ها توسط کارگزار
- ارسال درخواست کد در سامانه مشتریان و بارگذاری فایل مدارک مشتری توسط کارگزار
- بررسی مدارک و محتوای سامانه توسط بورس
- تائید اولیه درخواست و تولید فرم درخواست کد تائید شده توسط بورس
- اخذ فرم درخواست کد تائید شده و ارسال آن به مشتری جهت مهر و امضاء تمامی صفحات
- بارگذاری فرم درخواست کد تائید شده با مهر و امضای اصل (رنگی) در سامانه و ارسال فیزیکی
- صدور کد معاملاتی بازار مشتقه
- ارسال اطلاعات به مدیریت توسعه بازار مشتقه جهت فعال‌سازی حساب عملیاتی
- فعال سازی کد مشتری توسط مدیریت توسعه بازار مشتقه
* نکته: جهت صدور کد معاملاتی مشتقه، داشتن کد سهامداری الزامی است و این کد باید در محل مربوطه در فرم درخواست کد یادداشت شود
* به مدارکی که بصورت بی کیفیت، نامرتب و ناقص اسکن شده باشند ترتیب اثر داده نمی‌شود.
شرایط و فرآیند اخذ کد معاملاتی بر خط قراردادهای آتی
شرایط الزامی دارندگان کد معاملاتی قراردادهای آتی جهت معامله از طریق سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی:
- داشتن حداقل سن 18 سال
- داشتن حداقل دیپلم
فرآیند اخذ مجوز دسترسی به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی
- مراجعه مشتری به کارگزار و تکمیل فرم" درخواست اخذ مجوز دسترسی به سامانه معاملات برخط " و ارائه مدارک هویتی و رونوشت آخرین مدرک تحصیلی
- انجام مصاحبه شفاهی یا آزمون کتبی توسط مدیریت معاملات برخط کارگزاری جهت ارزیابی صلاحیت حرفه ای مشتری
- عقد قرارداد استفاده از خدمات عضو جهت انجام معاملات برخط کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بین شرکت کارگزاری و مشتری
- صدور نام کاربری و رمز عبور جهت دسترسی به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی توسط کارگزار برای مشتری
نکات عمومی:
- بورس مجاز است جهت احراز هویت مشتریان به به مراجع قانونی مراجعه و تاییدیه دریافت نمایند. بدیهی است صدور کد منوط به تایید اصالت مدارک می باشد و با خاطیان برخورد قانونی می شود.
- مشتری موظف است در هر زمان بنا به درخواست بورس نسبت به ارائه مدارک و مستندات مجددا اقدام نماید. در صورت عدم ارائه ، کد مشتری غیر فعال می گردد.
- مشتری موظف است هرگونه تغییر در مدارک و مستندات را به بورس اعلام نماید و توجه به تاریخ انقضای مدارک و بروزرسانی آن نزد بورس در تعهد مشتری می باشد.
- در صورتی که مشتری وکالت انجام معاملات خود را بطور رسمی به وکیل منتقل نموده باشد، بعد از صدور کد در سامانه مشتریان، کارگزار پس از اخذ مدارک و فرم های کامل از وکیل، اقدام به تعریف وکیل در این سامانه می‌نماید
کدهای معاملاتی شامل:
کد معاملاتی عام: کد معاملاتی است که جهت خرید و فروش کالا یا گروه کالایی خاص ایجاد نشده و دارنده آن مجاز است به شرط عدم وجود محدودیتی اعلامی جهت خرید کالا یا گروه کالایی خاص در بورس اقدام به خرید کلیه کالاهای پذیرفته شده در بورس نماید.
کد معاملاتی خاص گروه کالا: کد معاملاتی است که جهت خرید و فروش کالا یا گروه کالایی خاص ایجاد نشده و دارنده کد معاملاتی است که جهت بازار ابزارهای مشتقه خرید و فروش یک گروه کالای خاص ایجاد شده و دارنده آن مجاز است به شرط عدم وجود محدودیت اعلامی جهت خرید یک کالای خاص از کلیه کالاهای پذیرفته شده آن گروه کالایی نیز خرید نماید.
کد معاملاتی خاص کالا: کد معاملاتی است که جهت خرید و فروش کالا یا گروه کالایی خاص ایجاد نشده و دارنده آنکدکد معاملاتی است که جهت خرید یکی یا چند کالای خاص ایجاد شده و دارنده آن مجاز است کالا یا کالاهای خاص را خرید نماید.
کلیه معاملهگران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‌توانند جهت خرید کالاهای کشاورزی، سیمان، طلا و کالاهای صادراتی، قبض انبار قراردادهای مشتقه با رعایت مفاد این دستورالعمل کد معاملاتی دریافت دارند.
نحوه صدور انواع کدهای معاملاتی
کلیه معاملهگران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی میتوانندکد معاملاتی عام توسط مسوول پذیرش و کد معاملاتی خاص گروه کالا توسط کمیته صادر می‌شود.
صدور کد معاملاتی عام
مسوول پذیرش موظف است حداکثر ظرف سه روز کاری پس از ارایه مدارک کامل مشتری توسط کارگزاری، نسبت به صدور کد معاملاتی عام برای مشتری اقدام نماید یا اینکه عدم کفایت مدارک ارایه شده را به کارگزار اعلام کند.
صدور کد معاملاتی خاص کالا و خاص گروه کالا
کلیه معاملهگران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی میتوانندالف: جهت صدور کد معاملاتی خاص کالا و خاص گروه کالا، متقاضی بایستی مدارک و مستندات خود را به کمیته پذیرش مشتریان ارایه نماید.
کلیه معاملهگران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی میتوانندب: مشتریانی که واجد شرایط خرید بیش از یک کالا می باشند اعم از اینکه در یک گروه کالایی یا در گروه‌های کالایی متفاوت قرار داشته باشند، بایستی فرآیند اخذ کد معاملاتی را بطور جداگانه طی نمایند . بدیهی است به هر مشتری صرفا یک کد معاملاتی اختصاص می یابد.
ج: دبیر کمیته موظف است حداکثر ظرف مدت ده روز کاری پس از ارائه مدارک مشتری توسط کارگزاری ، گزرش کارشناسی خود حاوی اظهار نظر در خصوص احراز یا عدم احراز شرایط اعطای کد معاملاتی خاص کالا و یا خاص گروه کالا را به انضمام مستندات مربوط به کمیته ارسال نماید.
کلیه معاملهگران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی میتوانندد: کمیته موظف است حداکثر ظرف 5 روز کاری پس از دریافت گزارش و مستندات مربوط نظر کتبی خود را با ذکر دلایل مبنی بر اعطای کد معاملاتی خاص کالا و یا گروه کالا را به متقاضی اعلام کند و در صورت رد درخواست، متقاضی می‌تواند مراتب اعتراض خود را حداکثر ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ تصمیم کمیته به وی به بورس اعلام کند.
شرایط اختصاصی برای دریافت کد معاملاتی خاص کالا یا خاص گروه کالا برای کلیه گروه های کالایی به شرح ذیل است:
کلیه معاملهگران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی میتوانندالف: رعایت مقررات خارج از بورس از جمله اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذی ربط در صورت وجود
کلیه معاملهگران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی میتوانندب: اخذ تاییدیه کمیته پذیرش مشتریان بورس کالا
ابزار مشتقه (Derivative Contract)
ابزار مشتقه (به انگلیسی Derivative Contract)، به قراردادی بین دو یا چند طرف گفته می‌شود که ارزش آن، به یک دارایی مالی توافق شده (دارایی پایه) وابسته است.
این قراردادها یا اوراق، ارزش مستقلی ندارند و ارزش آنها از عملکرد دارایی پایه مشتق می‌شود. به ابزار مشتقه، مشتقات مالی، مشتقات نیز گفته می‌شود.
به بیانی دیگر، ارزش این ابزار مالی، بر‌خاسته از دارایی پایه، شاخص یا نرخ مرجع است.
یک ابزار مشتقه، می‌تواند سهم مالی با‌ارزشی باشد که به یک دارایی اساسی یا گروهی از دارایی‌ها وابسته یا مشتق شده است. ارزش و قیمت آن را با توجه به نوسانات دارایی‌های پایه، تخمین می‌زنند. در نتیجه، سرمایه‌گذار می‌تواند با استفاده از حرکات کوچکی که در قیمت دارایی پایه شکل می‌گیرد، سود بازده مناسبی کسب کند.
دارایی پایه می‌تواند یک دارایی واقعی (محصولات کشاورزی، منابع انرژی، فلز و…) یا یک دارایی مالی (سهام، اوراق قرضه، وام، ارز و…) باشد.
مواردی که می‌توانند به عنوان دارایی پایه مورد استفاده قرار گیرند شامل: کالا، ارز‌ها، نرخ بهره، سهام، انرژی، وام‌ها، اعتبارات مشخص و… بازار ابزارهای مشتقه هستند که در بازارهای جهانی مربوطه داد‌و‌ستد می‌شوند. در معاملاتی بر این پایه، اصل دارایی جابهجا نمی‌شود؛ بلکه تغییرات قیمت، ناشی از نوسانات قیمت دارایی پایه خواهد بود.
در قرارداد مشتقه، طرفین قرارداد می‌پذیرند که هر‌یک، کاری که توافق شده را در آینده و در زمان مشخص بازار ابزارهای مشتقه انجام دهند.
سرعت نقدشوندگی در این دست معاملات، بیشتر است و در عین حال، هزینه‌ی کمتری در بازار ایجاد می‌کند. ابزارهای مشتقه در انتقال ریسک بازار و کاهش هزینه‌های تأمین مالی مؤثر است و همین امر، باعث افزایش بازده دارایی می‌شود.
دلایل استفاده از ابزارهای مشتقه
در واقع، مشتقات به معنای توافق بین طرفین و مشروط بر خروج دارایی پایه در آینده‌ای مشخص است. برای استفاده از این ابزار مالی دلایل متعددی موجود است. با به کار گیری ابزار مشتقه، یک اهرم شکل می‌گیرد. به گونه‌ای که تفاوت کوچکی در روند قیمت یا ارزش دارایی پایه، می‌تواند تغییری قابل توجهی در ارزش اوراق مشتقه ایجاد کند.
در صورتی که ارزش اوراق مشتقه طبق انتظار افراد رشد کند، امکان دستیابی به سود را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. همان طور که گفته شد، با استفاده از ابزارهای مشتقه می‌توان خطر دارایی پایه را پوشش داده و کم کرد. از طرف دیگر، در موقعیت‌هایی که ارزش مشتقات به اتفاق یا شرایط خاصی وابسته باشد، اختیاراتی برای طرفین ایجاد می‌شود.
انواع ابزارهای مشتقه
بورسینس: برای دسته‌بندی بازارهای مشتقه به مواردی مانند ارتباط بین دارایی پایه و ابزار مشتقه، نوع دارایی پایه (ارزی، سرمایه و نرخ بهره) و شرایط بازاری که معامله در آن صورت می‌گیرد (بورس یا خارج از بورس) توجه می‌شود.
ابزارهای مشتقه را می‌توان با توجه به نوع دارایی پایه به دو دسته‌ی مالی (هرگونه ابزار مالی، ارز، شاخص، سهام، نرخ سود، اوراق بهره و…) و کالایی (کالا یا شاخصی بر حسب کالا) تقسیم کرد.
معمول‌ترین دسته‌بندی ابزارهای مشتقه شامل قراردادهای سواپ (Swap)، قراردادهای آتی (Future Contract)، قراردادهای اختیار معاملات (Options) و پیمان آتی (Forward Contract) است.
1. قراردادهای سوآپ (Swap):
یکی از انواع ابزار مشتقه، قرارداد سوآپ است. سوآپ در دنیای اقتصاد به معنای توافق طرفین برای معاوضه جریان نقدی در آینده است.
قراردادهای سوآپ از مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی ایجاد می‌شود. در سوآپ، به جای یک پرداخت، مجموعه‌ای از پرداخت‌ها صورت می‌گیرد. سوآپ بر پایه‌ی ارزش خالص فعلی جریان‌های نقدی آتی با ارزش بازاری مشخصی است که در طول دوره‌ی قرارداد سوآپ قابل محاسبه است.
عواید حاصل از قرارداد سوآپ، به نوع بازار مالی مورد معامله بستگی دارد. به بیانی دیگر، سوآپ، حالت کلی پیمان‌های آتی است که در ادامه توضیح خواهیم داد. توجه داشته باشید که قراردادهای سوآپ زمان انقضا یا خاتمه دارند. اجزای بازار ابزارهای مشتقه یک قرارداد سوآپ:
- پورتفوی یا سبد خرید سهام
- فروشنده‌ی سوآپ یا خریدار حمایت
- خریدار سوآپ یا فروشنده‌ی حمایت یا سرمایه‌گذار
- شخص مرجع
- صرف سوآپ
2. قراردادهای آتی (Future Contract):
به قرار‌داد‌هایی که فروشنده موظف است در زمان مشخصی مقدار معینی از کالای توافق شده را به همان قیمتی که در هنگام عقد قرارداد ذکر کرده، بفروشد. طرف دیگر معامله نیز موظف به خریداری کالای توافق شده در زمان مشخص و به همان قیمت خواهد بود.
به بیانی دیگر، توافقنامهای که خرید و فروش یک دارایی را در آینده (تاریخ مشخص) و با قیمت مقرر شده تضمین می‌کند، قرارداد آتی خوانده می‌شود. قراردادهای آتی نیز مانند قراردادهای مشتقه، بر حسب نوع دارایی پایه به دو گروه مالی و کالا تقسیم می‌شوند.
3. قراردادهای اختیار معامله (Options):
قراردادهای اختیار معامله به قراردادهای دو‌طرفه‌ای گفته می‌شود که طی آن، خریدار قرارداد، حق دارد که مقدار مشخصی از دارایی ذکر شده در قرارداد را با نرخی مشخص در زمانی معین بخرد یا به فروش بگذارد. این قرارداد نیز در آینده عملی می‌شود. یعنی خریدار و فروشنده، توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند.
با این قرارداد، خریدار اختیار (نه الزام، اجبار یا تعهد) پیدا می‌کند که در برابر پرداخت معینی، حق خرید یا فروش دارایی مشخص شده در قرارداد را در زمان تعیین شده و با قیمت مذکور داشته باشد.
4. قراردادهای پیمان آتی (Forward Contract):
در اصل، هر معامله‌ای که تعهد طرفین قرارداد برای خرید یا فروش یک دارایی در آینده را به ارمغان آورد، قرارداد آتی خوانده می‌شود. در این قرارداد خریدار و فروشنده ملزم به خرید یا فروش دارایی مشخص، در زمانی معین در آینده و با قیمتی توافقی هستند. به قیمتی که طرفین در معامله بر سر آن توافق می‌کنند، قیمت تحویل گفته می‌شود.
مزایای مشتقات
استفاده از ابزارهای مشتقه مزایای بسیاری در اقتصاد جهانی دارد.
با به کارگیری ابزارهای مشتقه می‌توان اثر رکود‌های اقتصادی را کاهش داد.
همچنین این ابزارها، ریسک در خرید و فروش را کم می‌کنند. در نتیجه، برخی سود کسب کرده و برخی متحمل زیان بازار ابزارهای مشتقه بازار ابزارهای مشتقه می‌شوند. به این صورت، در نظام افتصادی تعادل بر‌قرار می‌شود. خرید و فروش ابزارهای مشتقه، در بازارهای مالی، بسیار مرسوم است و بسیاری از نهادها از این طریق سود قابل توجهی کسب کرده‌اند.
این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید .
قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:
کسب سود از منفی‌های بورس با کمک ابزار مشتقه
تهران- ایرنا- یک کارشناس بازار سرمایه به استفاده از ابزار مشتقه در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از این ابزار بازدهی خوبی را در بازار منفی کسب کنند و تحت‌تاثیر نوسان‌های ایجاد شده چندان متحمل ضرر و زیان‌های سنگین نشوند.
«علیرضا کدیور» امروز (شنبه) در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به اینکه ورود و معرفی هر ابزار معاملاتی جدیدی در بازار سرمایه اتفاق خوبی است، افزود: این موضوع موجب تنوع ابزارها و همچنین پاسخ‌گویی به سلیقه‌ها و ریسک‌های مختلف می‌شود تا سرمایه‌گذاران با هر درجه از ریسک‌پذیری بتوانند از یک ابزار یا سبدی از ابزارهای مالی استفاده کنند.
وی با اشاره به اینکه برخی سرمایه‌گذاران به دلیل جذابیت‌های اوراق مشتقه ترجیح می‌دهند فقط با این ابزار در بازار سرمایه معامله کنند، اظهار داشت: مزیت دیگر این ابزار نیز کاهش ریسک سرمایه‌گذاران است، به این ترتیب که سرمایه‌گذار می‌تواند در کنار خرید سهام، اوراق مشتقه آن را نیز بر مبنای قیمت سهم و شرایط در سمت خرید یا فروش خریداری کند.
این کارشناس بازار سرمایه، مزیت دیگر ابزار مشتقه را دوطرفه کردن بازار دانست و ادامه‌داد: این ابزار سبب می‌شود سرمایه‌گذار هم در بازار مثبت و هم در بازار منفی سود شناسایی کند و این در حالی است که با خرید سهام فقط می‌توان در بازار مثبت و از رشد قیمت سهم سود شناسایی کرد، اما اوراق مشتقه ابزاری است که در بازار منفی نیز می‌تواند بازدهی خوبی برای سرمایه‌گذار داشته باشد.
کدیور در ادامه به لزوم توسعه و افزایش عمق این بازار تاکید کرد و بیان‌داشت: ورود بازارگردان و بازارساز به این ابزار می‌تواند باعث افزایش عمق بازار مشتقه شود، شرکت‌های تامین سرمایه بهترین گزینه برای نقش‌آفرینی این بخش هستند زیرا علاوه بر قدرت مالی بالا، تخصص لازم را هم دارند و از سویی دیگر براساس وظایف تعریف شده این نهادها، بازارسازی و بازارگردانی بر عهده تامین سرمایه قرار دارد.
وی، حضور تامین سرمایه‌ها در این عرصه را باعث بزرگ شدن و افزایش عمق بازار مشتقه دانست و تاکید کرد: اوراق مشتقه خرید و فروش، اصولا روی سهام بزرگ با شناوری بالا منتشر می‌شود تا امکان دست‌کاری قیمت سهم در آن وجود نداشته باشد.
به گزارش ایرنا، ابزار مشتقه، اوراق معاملاتی هستند که این امکان را به سرمایه‌گذار می‌دهند تا زمینه کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار سهام را فراهم کنند و در زمان ریزش بازار چندان دچار ضرر و زیان‌های سنگین نشوند.
سرمایه‌گذار به نوعی با استفاده از ابزار مشتقه می‌تواند با هزینه اندکی، سرمایه‌گذاری خود را بیمه و سود قطعی را از این بازار کسب کند.
اصلی‌ترین مزیت اوراق بهادار مشتقه را می‌توان کاهش ریسک قیمت در نظر گرفت، در واقع با عقد قراردادهای مشتقه، هر دو طرف یک معامله (فروشنده و خریدار) با آگاهی و کارشناسی اقدام به معامله می‌کنند و هر دو طرف از تحمل شوک‌های ناشی از نوسانات قیمت در امان خواهند بود.
دیدگاه شما